چرا دایناسورها اینقدر بزرگ بودن؟

دنا: سلام من دنا هستم.

رها: من هم رها هستم و سلام.

رها و دنا با هم: شما دارین به پادکست «چی کجا چرا» گوش می‌دین.

دنا: بزرگترین حیوونی که تا حالا دیدین چی بوده؟

رها: من و دنا یه بار رفتیم باغ وحش و اونجا فیل دیدیم بزرگترین حیوونی توی خشکی زندگی می‌کنه.

دنا: و البته بزرگترین حیوون زنده‌ی روی زمین هم وال آبیه که تا ۹۸ فوت یا ۲۹ متر طولشه. من خیلی دوست دارم یه روز برم وال آبی رو از نزدیک ببینم.

رها: دنا تا حالا فکرش رو کردی اگه وال آبی با اون هیکل بزرگش یه روز میومد توی خشکی چی می‌شد؟ اصلا چرا وال آبی؟! فکر کن اگه دایناسورهای به اون بزرگی الان زنده بودن چی‌ می‌شد؟

دنا: فکر کن رفتی پارک تاب‌سواری کنی یه آلبرتاسراتوپس با اون هیکل گنده و شاخ‌های بزرگش پیداش بشه.

رها: من که خیلی خوشحال نمی‌شم. ولی با این حال خیلی از دایناسورها خوشم میاد. و دوست دارم بیشتر راجع بهشون بدونم. دوست دارم بدونم دنیا وقتی این همه موجود بزرگ داشت چه شکلی بود. پس موافقی که سوال باحال این برنامه ما همین باشه؟

دنا: موافقم

گوینده: این شما و این سوال باحال این این برنامه:

رها و دنا : چرا دایناسورها این قدر بزرگ بودند؟

رها: بذارین همین اول تکلیفمون رو با بزرگترین دایناسوری که تا حالا کشف شده مشخص کنیم. این احتمالا بزرگترین موجود زنده‌ای بوده که روی کره‌ی زمین زندگی می‌کرده.

دنا: ما داریم راجع به دایناسوری بزرگتر از وال آبی حرف می‌زنیم که وزنش هم بیشتر از ده تا فیل آفریقایی روی همه.

صدای گوینده: خانم ها و آقایان این شما و این:

رها و دنا همزمان

رها: آرژانتینوسورس

دنا: پاتاگوتایتان

رها: آرژانتینوسوروس گنده‌تره.

دنا: نخیرم پاتاگوتایتان بزرگتره. اصلا اسمش رو نگاه کن تهش نوشته تایتان.

رها: چه ربطی داره. قبول دارم که پاتاگوتایتان هم خیلی خیلی بزرگ بوده و از وال آبی هم حتی بزرگ‌تر بوده ولی آرژانتینوسوروس از اون هم بزرگتره.

دنا: ببین من قبلا یه مطلبی رو در سایت موزه تاریخ طبیعی لندن خونده بودم درباره‌ی اینکه آرژانتینوسوروس بزرگتره یا پاتاگوتایتان. اما الان این ربطی به سوال اصلی ما نداره. پیشنهاد می‌کنم یه ایست بدیم. بعد از اینکه به سوال‌های اصلی جواب دادیم با هم اون مطلب رو می‌خونیم و می‌فهمیم که آرژانتینوسورس بزرگتر بوده یا پاتاگوتایتان. قبول؟

رها: قبول. پس تا آخر برنامه که به این سوال جواب بدیم:

رها و دنا با هم:

رها: ایست

دنا: وقتی می‌گیم دایناسورها معمولا موجودات بزرگ بی مو به ذهنمون میاد. یک چیزی شبیه مارمولک‌های خیلی خیلی بزرگ. ولی این درست نیست. اولا دایناسورها اندازه‌های متفاوتی داشتند. از اون بزرگ بزرگ‌ها مثل آرژانتینوسوروس و پاتاگوتایتان تا دایناسورهای خیلی خیلی کوچیک اندازه یک سگ خانگی.

رها: در میانمار یک فسیل دایناسور کشف شده که مربوط به یک دایناسور پرنده است و جمجمه‌اش فقط ۱۴ میلیمتره. تقریبا اندازه‌ی یک مرغ مگسخوار.

دنا: آن دایناسورهای بزرگ و مارمولکی هم فقط یک دسته از دایناسورها هستند که بهشون sauropod می‌گن. دایناسورها شکل های مختلفی داشتن. مثلا دایناسورهایی داشتیم با مو و پر و خیلی چیزهای دیگه. اصلا خیلی‌هاشون بیشتر از آنکه فامیل مارمولک‌ها باشند فامیل پرنده‌ها هستند.

رها: یک فکت یا نکته‌ی جالب درباره‌ی شباهت دایناسورها و پرنده‌ها مربوط به استخوان‌هاشونه. طی میلیون‌ها سال استخوان‌های دایناسورها به خصوص ستون فقرات یا همون  backbone آن‌ها به صورت خاصی تکامل پیدا کرده بود که در درون آن‌ها کیسه‌های هوایی باشه. اینطوری وزن آن‌ها خیلی خیلی کمتر می‌شد. همون چیزی که الان در استخون پرنده‌ها هم هست که باعث می‌شه وزنشون کم بشه و بتونند پرواز کنند.

دنا: البته این چیزی که رها گفت به این معنی نیست که اون‌ها سبک بودند. نه. اون‌ها همچنان خیلی سنگین و بزرگ بودند ولی آنقدر سنگین نبودند که با آن هیکل بزرگ نتونند حرکت کنند. اگر به شکل و اندازه استخوان‌های پاها و دست‌هاشون هم نگاه کنید می‌بینید که خیلی خیلی بزرگ و محکم بودند و می‌تونستند آن وزن سنگین رو تحمل کنند.

رها: خیلی از این دایناسورهای بزرگ گیاهخوار بودند. تا حالا به این فکر کردین که همچین هیکل بزرگ و سنگینی چقدر غذا می‌خورده؟ آن هم فقط گیاه!! البته اگه اشتباه نکنم این به سرعت رشد  دایناسورها مربوط می شه. دنا تو می‌دونی دانشمندان چطوری سرعت رشد دایناسورهای بزرگ رو حساب می‌کنند؟

دنا: من نمی‌دونم ولی می‌خوای از دانابات بپرس. اون حتما می‌دونه.

رها: فکر خوبیه.

رها: هی دانابات هستی؟

صدای ربات: بله من اینجا هستم. چطوری می‌توانم کمکت کنم؟

رها: دانشمندا چطوری می‌تونند بفهمن که دایناسورها با چه سرعتی رشد می‌کردن؟

دانابات: دانشمندان یک روش خیلی باحال برای محاسبه‌ی سرعت رشد دایناسورها دارند. روشی که شبیه تخمین عمر درخت است. اگر تنه‌ی بریده شده‌ی یک درخت او دیده باشید، پر از دایره‌های درون هم است. هر سال که درخت رشد می‌کند یک لایه به آن لایه‌ها اضافه می‌شود و به این ترتیب می‌شود حدس زد که یک درخت حدودا چند سال دارد. شبیه همین اتفاق در استخوان دایناسورها هم می افتد. یعنی وقتی یک دایناسور رشد می‌کرده است یک حلقه به حلقه‌های استخوانش اضافه می‌شده است. حالا دانشمندان با بررسی این حلقه‌ها روی استخوان‌های باقیمانده فهمیده‌اند که سرعت رشد دایناسورهای خیلی خیلی بالا بوده است. برای همین نتیجه گرفته‌اند که آن‌ها خیلی خیلی زیاد غذا می‌خورده‌اند.

رها: ممنون دانابات. خیلی جالبه نه؟! شبیه یک جاروبرقی بزرگ که برگ‌های درختا رو شووووپی جمع می‌کرده.

دنا: اما نه برای همه‌ی عمر. سرعت رشد دایناسورها خیلی بالا بوده اما وقتی به یه اندازه‌ی خاصی می‌رسیدند دیگه رشد نمی‌کردند و البته دیگه نیازی هم به حجم بالای غذا نداشتند. من با وجود اینکه که عاشق دایناسورها هستم ولی واقعا خوشحالم که الان اون‌ها نیستن. فکر کن داری توی پارک بازی می‌کنی یهو یه تی رکس گنده جلوت سبز بشه. کجا باید قایم بشیم؟

دنا: رها این موبایل توه؟ یادت رفت وسط برنامه خاموشش کنی؟

رها: نه موبایل من نیست. این صدا از این تلفن سبزه میاد. همین که روش گنده نوشته: پیامی از ناکجا

گوینده: پیامی از ناکجا

دنا: الو. الو بفرمایید

تیرکس: اهم. اهم. سلام. من تیرکس هستم. معروف‌ترین دایناسور دنیا.  من خیلی ناراحت شدم که شما این همه راجع به دوستان وجترین من حرف زدین ولی راجع به من هیچی نگفتین.

دنا: وای آخه شما خیلی معروف هستین گفتیم حتما بچه‌ها شما رو می‌شناسن دیگه. اصلا حالا که خودتون تماس گرفتین بذارین یه سوالی بپرسم. چی بپرسم حالا؟

رها: بپرس چقدر غذا می‌خوره؟

دنا: شما هر روز چقدر غذا می‌خورین؟

تیرکس: من یه ذره رژیم گرفتم و وزن کم کردم الان حدود ۶ تن بیشتر وزنم نیست. ولی خب برای اینکه گشنه نمونم حدودا روزی ۱۴۰ کیلوگرم گوشت می‌خورم.

رها: وااااو ۱۴۰ کیلوگرم گوشت. این حدودا غذای ۸۰ نفر آدمه. من می‌تونم یه سوال دیگه هم بپرسم؟ شما ها منظورم دایناسورهاست، موجودات خنگی بودین یا باهوش؟

تیرکس: این سوال خیلی از دانشمندا هم بوده. اصلا یه سریشون رفتن دیدن حفره‌های جمجمه ما نسبت به بدنمون کوچیکه پس نتیجه گرفتن که مغز کوچکی داشتیم. بعد به ما گفتن خنگ.  این اصلا درست نیست. ما واقعا موجودات باهوشی بودیم.  از این بدتر اینکه یه سری هنرمند و آرتیست هم رفتن کارتن درست کردن تیرکس‌ها رو خنگ نشون بدن با دست‌های کوچولو و هیکل گنده. می‌خواستم بگم این اصلا درست نیست که ما رو بر اساس ظاهرمون قضاوت می‌کنین. شاید اگه ما هم مثل شما فرصت می‌کردیم و تکامل پیدا می‌کردیم یه دایناسور هنرمندم تومون پیدا می‌شد مثلا پیکاسوروس. یا حتی یه دایناسور دانشمند مثلا ابن سینوروس.

دنا: پس بالاخره شما باهوش بودین یا خنگ؟ با این جمجمه‌های کوچولو بعیده که خیلی باهوش بوده باشین.

تیرکس: خب مثل اینکه فکر می‌کنی خیلی باهوشی؟ واقعا به نظرت این عاقلانه است که به یک دایناسوری که روزی ۱۴۰ کیلوگرم گوشت می‌خوره بگی خنگ؟

رها: این چی بود گفتی بهش. قطع کن قطع کن.

تیرکس: هااااااشششش

دنا: ما اول این اپیزود گفتیم که  همه‌ی دایناسورها بزرگ نبودند و حتی بعضی‌هاشون کوچولو اندازه سگ خونگی بودند یا حتی مرغ مگسخوار. اما جالبه بدونین که در آن دوره‌ای که دایناسورها روی زمین زندگی‌ می‌کردند، آن‌ها تنها موجودات بزرگ روی زمین نبودند. دانشمندا فسیل‌های از مارهای غول‌پیکر پیدا کردند که در آن دوره زندگی می‌کردند. همینطور تمساح‌های خیلی خیلی بزرگ. دانشمندا نشانه‌هایی از ابر سوسک‌ها و پنگوئن‌های عظیم الجثه یا جاینت پیدا کردند. این‌ها اطلاعاتی هستند که ما رو به جواب سوال اصلی این برنامه نزدیک می‌کنند که چرا دایناسورها اینقدر بزرگ بودند؟

رها: هنوز دانشمندا به جواب دقیقی درباره‌ی اینکه چرا موجودات در آن دوره خیلی بزرگ بودند نرسیدند اما چندتا ایده هست که یکی از آن‌ها که خیلی هم معروفه مربوط به هوای اتمسفر زمینه. حدود ۳۰۰ میلیون سال قبل در دوره‌ای که به آن دوره‌ی کربنیفر یا زغالین‌بر می‌گن جنگل‌ها همه‌جای زمین بودن گسترده و انبوه. این جنگل های گسترده باعث شده بودن که میزان اکسیژن خیلی خیلی بیشتری توی اتمسفر زمین پخش بشه. اکسیژن زیاد به آرتروپادها (arthropods) اجازه داد که بزرگ و بزرگ‌تر بشن. آن‌ها پسرعموهای سنجاقک‌ها و هزارپاهای امروزی هستند. به خاطر اکسیژن بیشتر زمین سیستم تنفسی آتروپادها کارآمدتر بود یعنی خیلی خوب کار می کرد و البته باز به خاطر اکسیژن بیشتر فشار هوا بیشتر بود و پرواز رو برای آن‌ها آسونتر کرده بود. به همین دلیل خیلی زود آتروپادها سرتاسر زمین پخش شدند.

دنا: ولی این ایده فقط اندازه‌ی بزرگ حشره‌ها رو توضیح می‌ده و جوابی برای دایناسورها نداره. بعضی دانشمندا می‌گن بزرگی دایناسورها به خاطر نحوه زاد و ولدشونه. ما می‌دونیم که دایناسورها تخم‌گذار بودند. مثل فامیل‌های امروزی شون یعنی پرندگان. آن‌ها بسته به نوعشون تخم‌هایی اندازه یک پرتقال یا یه توپ فوتبال می‌ذاشتند. همانطور که قبلا هم در همین اپیزود صحبتش رو کردیم سرعت رشد دایناسورها بسیار بسیار بالا بوده. اون‌ها تا به دنیا میومدن شروع به رشد می‌کردند و تا آنجا که می‌تونستند رشد می‌کردند و هیچ چیز جلوی رشد آن‌ها رو نمی‌گرفته.

رها: این رو مقایسه بکنید با بزرگترین پستاندارانی که ما می‌شناسیم. مثلا فیل‌ها و زرافه‌ها. خب پستانداران برعکس دایناسورها تخم‌گذار نیستند و مراحل جنینی یعنی رشد قبل از تولد بچه‌ فیل‌ها و بچه زرافه‌ها توی شکم مامانشون انجام می‌شه. نمی‌دونم می‌دونین یا نه ولی دوره‌ای که بچه زرافه تو شکم مامانشه بین ۱۳ تا ۱۵ ماهه. بچه فیل هم تقریبا دو سال تو شکم مامانش زندگی می‌کنه تا به دنیا بیاد. خب بچه فیل‌ها و بچه زرافه‌ها توی این مدت طولانی رشد می‌کنند و بزرگ می‌شن ولی نمی‌تونند خیلی خیلی بزرگ بشن. یعنی نمی‌تونند آنقدری بزرگ بشن که نشه از بدن مامانشون بیان بیرون. همچنین بزرگ شدن بچه‌ها در شکم مادر به معنی نیاز بیشتر به انرژی بیشتر برای مادره. این هم رشد جنین رو محدود و محدودتر می‌کنه.

دنا: اما این محدودیت‌ها برای دایناسورها در روند تکاملشان وجود نداشت چون اون‌ها بچه‌هاشون رو توی شکمشون بزرگ نمی‌کردند. آن‌ها تخم‌گذار بودند. ولی با وجود این ایده‌ها و فرضیه‌ها اینکه چرا در آن زمان حیوان‌ها بزرگ بودند هنوز یک سواله. اصلا یک سوال دیگه اینه که چرا الآن حیوون‌ها به آن اندازه بزرگ نیستند؟

رها: این خیلی سوال جالبیه که هنوز ما جوابش رو نمی‌دونیم. چون که الآن هم شرایط برای زندگی حیوون‌های بزرگ هست ولی چرا آن‌ها نیستند رو نمی‌دونیم. راستش حتی بعضی از آن‌ها هستند مثلا خرس‌های گریزلی، جگوارها و گوزن‌ها همه‌شون حیواناتی هستند که مربوط به دوران یخبندانه. زمانی که ماموت‌ها و حیوانات بزرگ دیگه بودند. حتی همین خرس‌های گریزلی و جگوارها و گوزن‌ها هم خیلی بزرگ‌تر بودند. اما نمی‌دونیم که چرا دیگه الان اونقدر بزرگ نیستند. به نظر میاد ما در دوره‌ی خیلی خیلی عجیبی از زمین زندگی می‌کنیم.

دنا: خب الان که تو داشتی حرف می‌زدی من گشتم و آن مطلبی که توی سایت موزه تاریخ طبیعی لندن دیده بودم رو پیدا کردم. حالا که آخر برنامه است آماده‌ای که ببینیم آرژانتینوروس بزرگ‌تره یا پاتاگوتایتان؟

رها: بریم ببینیم.

دنا: هوووووم. نگاه کن. اینجا به ترتیب نوشته. پاتاگوتایتان باقد  ۳۷ متر و نیم بلندترین دایناسوری که ما می‌شناسیم. آرژانتینوسوروس هم ۳۵ متره که یعنی کوتاه‌تر از پاتاگوتایتانه.

رها: وایسا وایسا. توی همین مطلب نوشته پاتاگوتایتان ۵۷ تن وزنش بوده در حالی که آرژانتینوسوروس  حدود ۷۰ تن بوده. این یعنی آرژانتینوسوروس سنگین‌تر بوده.

دنا: ولی نگاه کن نوشته تعداد فسیل‌هایی که از آرژانتینوسوروس کشف کردن آنقدر کمه که نمی‌شه درست تخمین زد که اندازه‌اش چقدر بوده.

رها: پس یعنی نمی‌تونیم دقیق بگیم که کدوم بزرگ‌تر بوده.

دنا: آره انگار نمی‌تونیم بگیم.

رها: خب بچه‌های این قسمت از پادکست چی کجا چرا هم تموم شد.

دنا: یادتون نره که سوال‌ها یا کشف‌های خودتون رو برای ما بفرستین. و البته تا آن موقع:

دنا و رها با هم: مراقب سوال‌هاتون باشین.